Het is inmiddels traditie dat Ton Claessens een verslag schrijft van de eindejaars-kunstreis. Hier is het.
En daaronder een herinnering in beeld aan de kunstreis van 28 December 2016, met foto’s van Marita Bloemen, Maarten Claessens, Bar Hanraets en Eddy Odijk. Heeft u ook een leuke foto die u wilt delen? Stuur hem op en hij komt er bij te staan.

Achter het gordijn in Düsseldorf

‘Achter het gordijn’ is de titel van een expositie van geheimen, sluiers en ook bedrog.
Annelies had 17 december in de Sonnerie al een flinke tip van de sluier opgelicht.
Dat wil zeggen, ze gaf eerst Toon Hermans alle tijd om te laten zien hoe hij verbaal speelt met het rode pluchen toneelgordijn. Een prachtig begin van ‘haar’ voorstelling voor een volle zaal in de Sonnerie.
Het museum Kunstpalast is plaats delict. Daar hangen een paar honderd gordijnen en sluiers die het oog van de toeschouwer vertroebelen, ons voor de gek houden, uitdagen en laten lachen. Annelies nam ons meteen mee naar de geschiedenis vijf eeuwen voor Christus. De Romeinse kunstenaars Parrhasius en Zeuxis zijn de aanstichters van dit bedrog. Zeuxis schilderde een tros druiven zo treffend dat de vogels er op af kwamen omdat ze dachten dat de vruchten echt waren. Zijn rivaal Parrhasius probeerde hem te overtroeven. Hij liet Zeuxis een schilderij zien met een gordijn er voor. Zeuxis was benieuwd naar het werk en vroeg waar het was. ‘Als je het gordijn openschuift zal je het zien’, antwoordde Parrhasius. Als hij dat wil doen, dringt het pas tot hem door dat het gordijn het schilderij is (trompe d’oeil).
Annelies vertelde dat ’hinter dem Vorhang’ is opgebouwd uit twee delen.
In de eerste vleugel loop je door de kunstgeschiedenis van de 14e eeuw tot de 20ste eeuw waarin ‘de fascinatie van het bedekte’ het thema is. In het tweede deel staat’ verborgenheid en openbaring in het surrealisme‘ centraal.
En ook die avond nam zij ons op de haar zo bekende wijze aan de hand mee en gaf uitleg over de schilderijen die ze bij ‘het voorproeven’ had gefotografeerd. Het begint inderdaad gewoon met gesloten gordijnen. Spannend. En geleidelijk aan gaat dat gordijn open. Nog spannender.
Soms is het een gordijn dat onthult of verhult, soms vitrage, een doek, een sluier of een draperie. ‘Schilderijen lijken hierdoor kijkdoosjes waar je toneelstukjes in ziet’, aldus Annelies en ‘naakt is porno in de kunst, maar met een lapje is het meteen kunst’
Na alle ‘onthullers’ was er een pauze waarna we tekst en uitleg over de ‘verhullers ‘
kregen van Freud tot Cristo. Annelies kreeg de zaal plat, toen zij een mannelijk naakt toonde van Lucien Freud wat ‘het’ verhulde met een subtiel wit gordijntje. ‘Dat heb ik er gewoon zelf thuis voorgehangen om het ( voor jullie) wat spannender te maken.’
Kortom na deze avond is er nog gezellig lang nagepraat aan de bar over alles wat we hoorde van Annelies over het gordijn als ‘kijkregelaar’ en de fascinatie die je overhoudt voor alles wat gordijn is als je (naar)’ hinter dem Vorhang ‘ bent geweest.
Nog nooit was de kunstreis zo snel volgeboekt. Binnen twee dagen al een bomvolle bus en een fikse wachtlijst. Dank zij het griepvirus waren er nogal wat afmeldingen; dus de wachtlijst ‘zit ‘ook in de bus!
Een touringcar met gele gordijntjes. Buiten is het nevelig. Een grijsgrauwe sluier hangt over een weer-niet-wit-kerst-landschap. De stemming in de bus uitstekend. Geanimeerde gesprekken, de snoepdoos gaat rond, er klimt niemand in de gordijnen en er wordt ook niemand ingejaagd.
In Düsseldorf een prachtig uitzicht over de Rijn en zijn brede groene oevers waar een grote kudde schapen graast. Ja, ze bewegen, ze zijn echt. Komen keurig op tijd aan bij de KunstPalast. Perfecte timing van de organisatie. Geen rondleiding dit keer maar iedereen krijgt een pratende gids om de nek. Het is al vroeg druk.
Het eerste gedeelte bestaat uit zeven thema’s.
We starten bij ‘de fascinatie van het bedekte’.
Een schilderij van Ferdinand Bol die met zijn linkerhand een gordijn opzij schuift. Daarnaast hangt het Rode Gordijn. Een stoffen kunstwerk. Er stiekem achter gluren wordt bestraft met boze blikken van de suppoost.
Daarna Zeuxis en Parrhasius. We hoefden niet meer alle tekst te lezen. Met dank aan Annelies. De zaalteksten zijn allemaal in stijl op gefotografeerde doeken geprint.
Daarna gaat het gordijn open. We zien de bibliothecaris van Giuseppe Arcimboldo, een vrouw die van achter het gordijn met jaloerse blik haar partner bespiedt. En ook Rembrands Maaltijd in Emmaus : links hangt een wat opzij geschoven gordijn. Aan de bovenkant is een gordijnroe geschilderd waar licht opvalt. Je moet gewoon wel kijken daar.
Als vierde thema de openbaring van het goddelijke. Veel doeken met Bijbelse taferelen: als achtergrond bij Maria, als lijkwade voor een dode Jezus, of als doek van Veronica.
Het mooiste werk van deze tentoonstelling vind ik een buste van een vrouw uit steen gehakt van beeldhouwer Antonio Corradini (1688-1752). Over het hoofd van deze vrouw hangt een flinterdunne voile…van marmer!
Bijzonder was ook het werk van een Belgische kunstenares. Haar spiegel met groene cape had als titel ’in mijn nacht nadert niemand’. Is het goddelijk wat zij verhult achter die cape?
Het volgende thema is macht.
Titiaan heeft bisschop Filippo Archinto pontificaal in beeld geschilderd. De rechterhelft van het schilderij is bedekt met vitrage van kant. De bisschop kijkt ons door de gaatjes aan.
Daarna gaan we naar het geweld van de openbaring. Verschillende doeken waarop het verhaal van Judith en ( het afgehakte hoofd van) Holofernes staat afgebeeld. De opengeslagen gordijnen op de verschillende werken laten ons het plaats delict zien.
Het laatste thema is Binnen en Buiten. Meteen valt een soort poppenhuis op, vier kamertje met gordijntjes voor het raam. Het dak en ook een wand ontbreken. Ben je nu binnen of buiten? Er hangen nogal wat schilderijen waarop mensen naar buiten kijken en wij kijken mee over hun schouder.
Onderweg naar deel twee geniet ik nog even van de fraaie transparante decoratie in de ronde koepel die we al bestudeerd hebben tijdens de koffie.
‘Verborgenheid en openbaring in het surrealisme’, daar wandelen we nu doorheen.
Christo heeft een kever ingepakt. Er zijn meer voorwerpen niet meer zichtbaar. Door de zaal hangt een groot wit gordijn, het is gemaakt van wax papier. Er hangen twee velours doeken, een rood en een groen, die samen de Maagdendale vormen. We zien foto’s van ramen met regendruppels die hetzelfde mysterieuze gevoel kunnen oproepen als vitrage. Verder is er een tent, zijn er videopresentaties en kun je een trap beklimmen om in een stoffen badkamer te kijken. Indrukwekkend is de Bump- man. In de kartonnen doos ligt een verslaafde man in een blauwe doek gewikkeld. Hij ziet er uit als een mummie.
‘De bus komt zo’. Het gonst rond.
De tijd dus te kort om deel twee even grondig te doen als de 600 jaar ‘onthulling’.
De chauffeur brengt ons naar de Altstadt. De stammtisch was Brauerei zum Schlüssel. Kijk naar de foto’s van Bär en Eddy en je ziet hoe mensen verstopt zitten achter volle borden mit Sauerkraut und Bratwurst, Schweinshaxe oder Eisbein. Dat alles ‘warm empfohlen’ door het bestuur!
Daarna Düsseldorf in Kerstsfeer. De kerstmarkten al gedeeltelijk afgebroken, maar de winkels zijn nog volop in kerst-ornaat. De Köningsallee een walhallah voor wie geld wil uitgeven. Daar valt de PC Hooft echt bij in het niet.
Wij hebben ons vergaapt aan een Meissen schaakspel van 60.000 Euro. We schaken niet. Bovendien was het schon reserviert! ‘De KÖ ‘wel een prachtige allee met erg oude bomen, veel prachtige panden en een fraaie stadsgracht.
Veel bedelaars hier: hadden wij hun slaapplaats gezien bij het museum? Bump-men?
Nog even naar binnen in de Sankt Andreas Kirche. De meest barokke kerk van deze stad. Een ouderwets mooie kerststal met amper nog plek voor een nieuw kaarsje. Aan de andere kant van het altaar staan de drie koningen al in de startblokken.
Het is donker als we vertrekken. Toch doe ik de gordijntjes in de bus niet dicht. Niemand geloof ik. Ars Longa mag gewoon gezien worden, ook met een plastic glaasje sproedel in de hand en een zakje chips op schoot.
Rembrandt introduceerde het gordijn in de Nederlandse schilderkunst en veel landgenoten hebben zijn voorbeeld gevolgd.
Een toost op Rembrandt, maar ook op het bestuur van Ars Longa , die met de keuze van ‘hinter dem Vorhang’ weer een geweldig mooie laatste activiteit ‘ontplooid’ heeft in 2016.

Ton Claessens

De Kunstreis 2015: terugblik door Ton Claessens

En onderaan een carousel van 100 plaatjes gemaakt door Fran Maasdam en Eddy Odijk.
(in twee versies – om verschillende browsers te ondersteunen)

Gevaar en Schoonheid: Turner en de traditie van het sublieme

16 december liep het storm met aanmeldingen voor de lezing van Turner!
75 belangstellenden voor de lezing van Annelies. Kwamen ze voor Annelies of voor Turner?
In de kerstverlichte kapel toonde Annelies twee uitgebreide filmfragmenten over het leven van Turner. In het eerste fragment stond het licht centraal. De kleur geel dominant aanwezig. Hij heeft zijn leven lang affectie gehad met de zon en wil dan ook verblindend licht schilderen.
Turner tekende en schilderde al als klein jongetje. Zijn vader, die een kapperszaak had, stimuleerde zijn zoon; de 12-jarige Turner verkocht in vaders zaak zijn eerste gesigneerde schilderijen. Pas veel later zou hij echt beroemd worden als ‘de Rembrandt van Groot Brittannië’
We zouden en in Zwolle en in Enschede 50 werken gaan zien van Turner. Vele duizenden mensen waren ons afgelopen paar maanden al voor gegaan.
‘Turner heeft ons wat te zeggen”, aldus Annelies, ‘daarom gaan we er heen”
Een contrast met de filmfragmenten. Daar is hij een norse en ingetogen man. Een meester in de schilderkunst, maar vreselijk onhandig in zijn communicatie, die vrijwel uitsluitend bestond uit binnensmonds gegrom.
Het typisch Turner fragment uit de film toch nog even beschreven: In 1832 hing Turner op een expositie naast zijn grote rivaal John Constable. “The opening of Waterloo bridge”, een indrukwekkend schilderij en ook zijn kleurgebruik, deed Turners’ Helvoetsluys”, dat er naast hing, verbleken. Zonder blikken of blozen bracht Turner een rode klodder verf aan midden in het koele blauw van de zee. Twee dagen later kwam hij terug en bewerkte hij de vlek tot een rode boei. Een geniale zet, die de zee dieper en het werk sterker maakte.
Annelies neemt ons mee op reis in het tweede filmfragment.
Turner reisde altijd alleen, met weinig bagage. Reizen was voor hem een eerste levensbehoefte. Nederland, België, Frankrijk, Zwitserland en Italië. Hij heeft daarbij heel veel schetsboekjes volgetekend. De verschillende typen landschappen, waaronder de geliefde zeegezichten, publiceerde hij uiteindelijk in zijn Liber Studiorum.
Hij is vaak in Nederland geweest. Cuyp en Ruysdael inspireerden hem. Hij bestudeerde met hun ogen de Hollandse luchten. Later zou hij ook zo maar Nederlandse koeien schilderen in het Engelse landschap. Turner was een streber, ging de competitie aan met de grote meesters(Rembrandt, Titiaan). Hij wilde ze niet alleen evenaren, maar ook overtreffen.
Turner was ook bevlogen. Hij zocht het gevaar op. Het verhaal gaat, dat hij zich aan een mast liet vastbinden om een sneeuwstorm op zee te kunnen beleven. Voor zijn schilderij ‘sneeuwstorm’ heeft hij een prachtige, niet bestaande naam bedacht voor het schip. Het lijkt of je midden in het schilderij zit en het water je om de oren spat. Een subliem schilderij, mooi, maar ook angstaanjagend.
Annelies liet ons ook alvast zien door wie Turner ‘vergezeld’ werd in de beide musea. De schilderijen van voorgangers en erfgenamen, van de late middeleeuwen tot nu (Monet, Corbet, Kirchner, Richter, Armando).
We gaan naar Zwolle voor het water en vuur en wat noordelijker gaan we zien hoe Turner ons meezuigt in aarde en lucht.
Annelies heeft ons veel informatie gegeven, veel laten zien.
We kregen weer veel praktische tips mee zoals: kijk altijd van links naar rechts naar een schilderij. Het werk woord ‘Turner-en’ bestaat, maar vraagt veel oefening en geduld van amateurschilders ,die zijn kleurtechnieken willen benaderen. Ik heb na deze avond ook een nieuw werkwoord bedacht: ‘Annelies-eren’. Wat kan een verhelderende uitleg ook subliem zijn.

Jammer voor de mensen die nog op de wachtlijst stonden. Ook voor deze reis liep het storm. Met 50+ een volle bus ,op 29 december!
Son sliep nog op deze kerstvakantiedag. De ijsbaan ook. Geen winters landschap. We werden uitgezwaaid door de welig tierende narcissen in de berm op de Nieuwstraat. Ook onderweg uitzicht op eindeloos groene weiden en akkers. Geen grauwe sneeuwlucht, ook geen Turnerluchten, maar wat lichte wolken en blauwe vlekjes.
Twee uur na vertrek vertelde de chauffeur ons waar we moesten zijn: ‘gewoon naar rechts en dan nog unne keer en dan ziede unne grote kei op het dak, daar moete zijn en veel plezier allemaal’; De Fundatie.
Dit voormalige paleis van justitie werd compleet verbouwd en was klaar in 2013. De Koninklijke Tichelaar Makkum maakte het dak met wigvormige tegels die wit en blauw geglazuurd zijn. Het licht wordt daardoor steeds anders gereflecteerd. De duif van Marte Roling meet 2,5 meter en voelt zich zo te zien nog steeds thuis op het dak.
In het gezellige café bij het theater aan de overkant eerst koffie en een Zwolse lekkernij. We werden aan de deur verwelkomd door prinsessen met sprookjesachtig mooie decolletés. Onderdeel van de van de jeugd-toneel-activiteiten week. Een warm welkom voor ons oudjes dus.
Er stond al een bescheiden rij bij de “Fundatie” toen we om 11 uur vanuit het café overstaken. We hadden een uur de tijd om de schilderijen met water en vuur te bekijken. Druk, kleine zalen, maar goed te doen met alle “bagage” die Annelies ons meegegeven had.
Wat is zo ‘n voorbereiding toch waardevol. Prachtig om de rode boei nu van dichtbij te zien. Maar wat is er subliemer dan vuur? Vlammen hebben gevaar en schoonheid in zich en ook voor Turner had vuur een grote aantrekkingskracht. Soms is het de zon die de wereld in vuur en vlam zet. De zon, het licht, was voor Turner het sublieme..
‘The sun is God’ zou hij op zijn sterfbed gezegd hebben.
Het was al erg druk in de kleine zalen. Het was fijn dat Annelies ons kon gidsen in de drukte. Maar het herkennen van de schilderijen waar we 16 december al even van geproefd hadden was bijzonder efficiënt.
Toen we een uur later buiten kwamen stond er buiten een indrukwekkende rij, die zienderogen groeide toen we op de bus wachtten.
Via de toeristische route naar Enschede, waar geluncht werd door de meesten in de wijk Roombeek. Na de vuurwerkramp in 2000 is hier een uniek stedenbouwkundig plan ontwikkeld met huizen in jaren 30stijl tot moderne architectuur.
Wij lunchten samen in het museum en konden dus onze, wat onrustige gidsen, vertellen dat de groep echt wel zou komen, maar verlaat was.
De Fundatie was een wit museum. Het Twents museum is een jaren 30 museum, zonder deuren en meer in de sfeer van het Grote Rijksmuseum. Het hoort bij de top 5 snelst groeiende musea.
Onze gids Helen vertelde, dat hier alle schilderijen meer uitgelicht zijn dan in Zwolle en de kleuren daarom meer vertekend zijn. De voorbereiding van deze expositie kostte drie maanden. Hier in Enschede zijn we veel op reis geweest met Turner. We lezen in verschillende zalen mooie gedichtjes op de muur. Ook een fraaie zaal met de Bijbel en Mythologie als thema: uitgebeeld met portretten, stillevens en landschappen.
Je ziet hoe hij zijn landschappen steeds abstracter maakt. Hij schildert er dan later nog een tafereeltje in zoals, een gezinnetje aan de rivier, of vrouwen die de was ophangen. Maar het is een soort excuus voor Turner om te spelen met de elementen licht, lucht, aarde en water.
Hij blijft ook spelen met de geschiedenis. Feiten die niet kloppen, daar zit hij niet mee. Mooie effecten daar gaat het om. Hij blijft tot het laatst de grenzen tussen natuur en eigen fantasie opzoeken.
‘I did not paint it to understood but I wished to show’. Deze boodschap gaf Turner ons mee als muurtekst in de laatste zaal. Woorden waar ik niets aan kan, mag en wil toevoegen!

Na al het sublieme en het licht was het donker buiten toen we vertrokken met de bus.
Het was opvallend rustiger op de weg én in de bus dan in de ochtend. De leeftijd, ….of?
Toch even een kleine opleving toen de bubbels langs kwamen van achter naar voor en weer terug. Niet geschonken in zingend kristal, maar de zakjes chips zorgden voor voldoende geluid om alert te blijven.
Thea Hoefsloot was jarig!! Met een welgemeend en luid “lang zal zij leven” werd zij toegezongen door het “ad-hoc-50-koppig-Ars-Longa-Koor”.

29 december 2015 stond in het teken van de traditie van het sublieme.
De kunstreizen van Ars Longa, een traditie om met elkaar te genieten van schoonheid, en ‘vita brevis’, in 2016 en nog veel langer.

Ton Claessens