De Kunstreis 2015: terugblik door Ton Claessens

En onderaan een carousel van 100 plaatjes gemaakt door Fran Maasdam en Eddy Odijk.
(in twee versies – om verschillende browsers te ondersteunen)

16 december liep het storm met aanmeldingen voor de lezing van Turner!
75 belangstellenden voor de lezing van Annelies. Kwamen ze voor Annelies of voor Turner?
In de kerstverlichte kapel toonde Annelies twee uitgebreide filmfragmenten over het leven van Turner. In het eerste fragment stond het licht centraal. De kleur geel dominant aanwezig. Hij heeft zijn leven lang affectie gehad met de zon en wil dan ook verblindend licht schilderen.
Turner tekende en schilderde al als klein jongetje. Zijn vader, die een kapperszaak had, stimuleerde zijn zoon; de 12-jarige Turner verkocht in vaders zaak zijn eerste gesigneerde schilderijen. Pas veel later zou hij echt beroemd worden als ‘de Rembrandt van Groot Brittannië’
We zouden en in Zwolle en in Enschede 50 werken gaan zien van Turner. Vele duizenden mensen waren ons afgelopen paar maanden al voor gegaan.
‘Turner heeft ons wat te zeggen”, aldus Annelies, ‘daarom gaan we er heen”
Een contrast met de filmfragmenten. Daar is hij een norse en ingetogen man. Een meester in de schilderkunst, maar vreselijk onhandig in zijn communicatie, die vrijwel uitsluitend bestond uit binnensmonds gegrom.
Het typisch Turner fragment uit de film toch nog even beschreven: In 1832 hing Turner op een expositie naast zijn grote rivaal John Constable. “The opening of Waterloo bridge”, een indrukwekkend schilderij en ook zijn kleurgebruik, deed Turners’ Helvoetsluys”, dat er naast hing, verbleken. Zonder blikken of blozen bracht Turner een rode klodder verf aan midden in het koele blauw van de zee. Twee dagen later kwam hij terug en bewerkte hij de vlek tot een rode boei. Een geniale zet, die de zee dieper en het werk sterker maakte.
Annelies neemt ons mee op reis in het tweede filmfragment.
Turner reisde altijd alleen, met weinig bagage. Reizen was voor hem een eerste levensbehoefte. Nederland, België, Frankrijk, Zwitserland en Italië. Hij heeft daarbij heel veel schetsboekjes volgetekend. De verschillende typen landschappen, waaronder de geliefde zeegezichten, publiceerde hij uiteindelijk in zijn Liber Studiorum.
Hij is vaak in Nederland geweest. Cuyp en Ruysdael inspireerden hem. Hij bestudeerde met hun ogen de Hollandse luchten. Later zou hij ook zo maar Nederlandse koeien schilderen in het Engelse landschap. Turner was een streber, ging de competitie aan met de grote meesters(Rembrandt, Titiaan). Hij wilde ze niet alleen evenaren, maar ook overtreffen.
Turner was ook bevlogen. Hij zocht het gevaar op. Het verhaal gaat, dat hij zich aan een mast liet vastbinden om een sneeuwstorm op zee te kunnen beleven. Voor zijn schilderij ‘sneeuwstorm’ heeft hij een prachtige, niet bestaande naam bedacht voor het schip. Het lijkt of je midden in het schilderij zit en het water je om de oren spat. Een subliem schilderij, mooi, maar ook angstaanjagend.
Annelies liet ons ook alvast zien door wie Turner ‘vergezeld’ werd in de beide musea. De schilderijen van voorgangers en erfgenamen, van de late middeleeuwen tot nu (Monet, Corbet, Kirchner, Richter, Armando).
We gaan naar Zwolle voor het water en vuur en wat noordelijker gaan we zien hoe Turner ons meezuigt in aarde en lucht.
Annelies heeft ons veel informatie gegeven, veel laten zien.
We kregen weer veel praktische tips mee zoals: kijk altijd van links naar rechts naar een schilderij. Het werk woord ‘Turner-en’ bestaat, maar vraagt veel oefening en geduld van amateurschilders ,die zijn kleurtechnieken willen benaderen. Ik heb na deze avond ook een nieuw werkwoord bedacht: ‘Annelies-eren’. Wat kan een verhelderende uitleg ook subliem zijn.

Jammer voor de mensen die nog op de wachtlijst stonden. Ook voor deze reis liep het storm. Met 50+ een volle bus ,op 29 december!
Son sliep nog op deze kerstvakantiedag. De ijsbaan ook. Geen winters landschap. We werden uitgezwaaid door de welig tierende narcissen in de berm op de Nieuwstraat. Ook onderweg uitzicht op eindeloos groene weiden en akkers. Geen grauwe sneeuwlucht, ook geen Turnerluchten, maar wat lichte wolken en blauwe vlekjes.
Twee uur na vertrek vertelde de chauffeur ons waar we moesten zijn: ‘gewoon naar rechts en dan nog unne keer en dan ziede unne grote kei op het dak, daar moete zijn en veel plezier allemaal’; De Fundatie.
Dit voormalige paleis van justitie werd compleet verbouwd en was klaar in 2013. De Koninklijke Tichelaar Makkum maakte het dak met wigvormige tegels die wit en blauw geglazuurd zijn. Het licht wordt daardoor steeds anders gereflecteerd. De duif van Marte Roling meet 2,5 meter en voelt zich zo te zien nog steeds thuis op het dak.
In het gezellige café bij het theater aan de overkant eerst koffie en een Zwolse lekkernij. We werden aan de deur verwelkomd door prinsessen met sprookjesachtig mooie decolletés. Onderdeel van de van de jeugd-toneel-activiteiten week. Een warm welkom voor ons oudjes dus.
Er stond al een bescheiden rij bij de “Fundatie” toen we om 11 uur vanuit het café overstaken. We hadden een uur de tijd om de schilderijen met water en vuur te bekijken. Druk, kleine zalen, maar goed te doen met alle “bagage” die Annelies ons meegegeven had.
Wat is zo ‘n voorbereiding toch waardevol. Prachtig om de rode boei nu van dichtbij te zien. Maar wat is er subliemer dan vuur? Vlammen hebben gevaar en schoonheid in zich en ook voor Turner had vuur een grote aantrekkingskracht. Soms is het de zon die de wereld in vuur en vlam zet. De zon, het licht, was voor Turner het sublieme..
‘The sun is God’ zou hij op zijn sterfbed gezegd hebben.
Het was al erg druk in de kleine zalen. Het was fijn dat Annelies ons kon gidsen in de drukte. Maar het herkennen van de schilderijen waar we 16 december al even van geproefd hadden was bijzonder efficiënt.
Toen we een uur later buiten kwamen stond er buiten een indrukwekkende rij, die zienderogen groeide toen we op de bus wachtten.
Via de toeristische route naar Enschede, waar geluncht werd door de meesten in de wijk Roombeek. Na de vuurwerkramp in 2000 is hier een uniek stedenbouwkundig plan ontwikkeld met huizen in jaren 30stijl tot moderne architectuur.
Wij lunchten samen in het museum en konden dus onze, wat onrustige gidsen, vertellen dat de groep echt wel zou komen, maar verlaat was.
De Fundatie was een wit museum. Het Twents museum is een jaren 30 museum, zonder deuren en meer in de sfeer van het Grote Rijksmuseum. Het hoort bij de top 5 snelst groeiende musea.
Onze gids Helen vertelde, dat hier alle schilderijen meer uitgelicht zijn dan in Zwolle en de kleuren daarom meer vertekend zijn. De voorbereiding van deze expositie kostte drie maanden. Hier in Enschede zijn we veel op reis geweest met Turner. We lezen in verschillende zalen mooie gedichtjes op de muur. Ook een fraaie zaal met de Bijbel en Mythologie als thema: uitgebeeld met portretten, stillevens en landschappen.
Je ziet hoe hij zijn landschappen steeds abstracter maakt. Hij schildert er dan later nog een tafereeltje in zoals, een gezinnetje aan de rivier, of vrouwen die de was ophangen. Maar het is een soort excuus voor Turner om te spelen met de elementen licht, lucht, aarde en water.
Hij blijft ook spelen met de geschiedenis. Feiten die niet kloppen, daar zit hij niet mee. Mooie effecten daar gaat het om. Hij blijft tot het laatst de grenzen tussen natuur en eigen fantasie opzoeken.
‘I did not paint it to understood but I wished to show’. Deze boodschap gaf Turner ons mee als muurtekst in de laatste zaal. Woorden waar ik niets aan kan, mag en wil toevoegen!

Na al het sublieme en het licht was het donker buiten toen we vertrokken met de bus.
Het was opvallend rustiger op de weg én in de bus dan in de ochtend. De leeftijd, ….of?
Toch even een kleine opleving toen de bubbels langs kwamen van achter naar voor en weer terug. Niet geschonken in zingend kristal, maar de zakjes chips zorgden voor voldoende geluid om alert te blijven.
Thea Hoefsloot was jarig!! Met een welgemeend en luid “lang zal zij leven” werd zij toegezongen door het “ad-hoc-50-koppig-Ars-Longa-Koor”.

29 december 2015 stond in het teken van de traditie van het sublieme.
De kunstreizen van Ars Longa, een traditie om met elkaar te genieten van schoonheid, en ‘vita brevis’, in 2016 en nog veel langer.

Ton Claessens